Planete su od davnina predstavljale interesantne objekte. Naime, dok na zvjezdanom nebu vidimo zvijezde, koje međusobno ne mijenjaju položaj, dotle planete Sunce i Mjesec, mijenjaju svoj položaj u odnosu na zvijezde i u odnosu jedne na druge. Zbog toga ih stari Grci nazvaše zvijezdama lutalicama (planetes asteres - lutajuće zvijezde) i to im ime ostade do dana današnjeg.
Od svih planeta, na nebu su najsjajniji Jupiter i Venera. Posebnu pažnju kod starih naroda zaokuplja Venera, zato što je, po pravilu, vidljiva uvečer, neposredno nakon zalaska sunca (Večernjača),
ili prije izlaska sunca (Zornjača, zvijezda Danica). U našem narodu je često opjevana i spominjana.
Sve do 18-og vijeka, znalo se samo za pet planeta Sunčevog sistema. To su: Merkur, Venera, Mars, Jupiter i Saturn. Godine 1781. William Hershell ovom spisku dodaje Uran. Neptun je otkriven tek u narednom vijeku, posmatrao ga je njemački astronom Johann Gottfried Galle 1846. godine. Na kraju, ovoj družini od osam planeta se pridružuje i Pluton, otkriven 1930. godine. Otkrio ga je američki astronom Clyde Tomb.
A sta je sa Zemljom? Planetu na kojoj mi živimo, Zemlju, nikako nisu htjeli da shvate kao jednu od ove družine. Od drevnih vremena pa do Kopernikovog vremena, sa neznatnim izuzecima, Zemlja je stavljana u centar svekolike Vasione. Na kraju se ispostavilo da je to jedna od devet planeta, ali jedina koja omogućava da na njoj postoje bića koja su, između ostalog, spremna i sposobna da razmišljaju o velikom prostranstvu Vasione.
Prvi sateliti, izuzimajući Zemljin satelit Mjesec, otkriveni su tek početkom 17-og vijeka. Galileo Galilei 1610. godine je prvi posmatrao Jupiterove satelite. On je iskoristio durbin, pronalazak Holanđana, okrenuo ga ka nebu i tamo je zapazio bezbroj do tada nevidjenih krasota. Između ostalog, primijetio je da oko Jupitera kruže četiri satelita: Io, Europa, Ganymede i Callisto. Ti sateliti se, do dan danas, nazivaju Galilejevi sateliti. Pored toga, on je prvi uočio i prstenove oko Saturna. Razvojem promatračke tehnologije, sve više skrivenih tajni ovih objekata je postalo dostupno promatračima. Tako, ispostavilo se da su kanali na Marsu, za koje je Persival tvrdio da su nastali vještackim putem, u stvari, samo dio prirode; da oko Saturna i Jupitera kruži veliki broj satelita; da prstenove, pored Saturna,posjeduju i Jupiter, Uran, Neptun, itd.
Ogroman napredak u izučavanju Sunčevog sistema je postignut zahvaljujući lansiranju letjelica, koje su se kretale u blizini planeta, a neke od njih su se i spustile na njihovu površinu. Vjerovatno su većini čitalaca poznate misije Venera, Wikinga, Voyagera itd.
Također, svemirski teleskop Huble, pored podataka o vangalaktičkim objektima, dao je dosta podataka i o tijelima Sunčevog sistema.
Ukratko o nastanku Sunčevog sistema
Vjerovatno će trebati još vremena dok ne sklopimo sav mozaik o nastanku Sunčevog sistema. Trenutno, teorija koja najviše odgovara promatračkim činjenicama je osuvremenjena Kant-Laplasova teorija. Osnovu ovoj hipotetičkoj teoriji dali su filozof Imanuel Kant i matematičar Pierre Laplas. Prema ovoj hipotezi, planete i ostala tijela Sunčevog sistema nastale su zajedno sa centralnim tijelom, Suncem, iz protosolarne magline. Ukratko, scenario nastanka Sunčevog sistema bio je slijedeći:
Prije 4.5-4.7 milijardi godina, protosolarna maglina, sastavljena pretežno od vodika, preturbovana je gravitacionim valom, uslijed čega dolazi do narušavanja unutarnje ravnoteže i neravnomjernog osciliranja koje prelazi u rotaciono kretanje.
U oblaku, koji poprima konture diska, materija je raspoređena nehomogeno. Na nekim mjestima dolazi do formiranja zgusnuća materija (stvaranja prioritetnih točaka). Mjesta u disku koja imaju veću masu, skupljaju više materije. Najviše materije uzima centralni dio, onaj iz koga nastaje Sunce.
Također veliki dio materije skuplja Jupiter. Gomilanje materije na ovim mjestima traje dok Sunce ne dostigne kritičnu masu i dok gravitaciona sila ne podstakne stvaranje energije u termonuklearnim reakcijama (r-r ciklus). Pritisak izračene energije sa Sunca potiskuje materiju ka materiji, tako da Jupiter ne uspijeva da skupi dovoljnu masu za pokretanje vlastitih termonuklearnih reakcija.
Poslije izvjesnog vremena dolaze do razgraničenja između čvrstog (negdje tekućeg) dijela i primarne atmosfere, pri čemu primarna atmosfera, sastavljena od vodika,"bježi" sa manjih planeta i satelita. Planete: Zemlja, Venera, Mars, kao i sateliti, kao sto je Titan, stvaraju drugu, sekundarnu atmosferu, koju su sačuvali do danas.
Ova, sekundarna, atmosfera nastala je uslijed vulkanskih aktivnosti ovih tijela.
Uobičajene su dvije podjele planeta Suncevog sistema. Prva je na osnovu njihovih položaja u odnosu na Sunce i Zemlju. Dijele sa na unutarnje planete(Merkur i Venera) - naziv su dobile zbog toga što se nalaze unutar Zemljine putanje i vanjske planete(Mars, Jupiter, Saturn, Uran, Neptun i Pluton).
Druga podjela je prema fizičkim osobinama planeta. Prema ovoj podjeli planete se dijele na planete Zemljinog tipa i planete Jupiterovog tipa.
PLANETE ZEMLJINOG TIPA
su: Merkur, Venera, Zemlja i Mars. Osobina ovih planeta je da imaju malu masu i dijametar. Imaju veliku prosječnu gustinu. Ove planete sporo rotiraju i nemaju, ili imaju jedan-dva satelita (Zemlja i Mars). Kod ovih planeta su dobro izdiferencirani čvrsto tlo i plinoviti omotač-atmosfera.
S druge strane PLANETE JUPITEROVOG TIPA su masivne planete koje brzo rotiraju, imaju malu gustoću, veliki broj satelita i prstenove. S obzirom na broj satelita u njihovoj okolini, svaka od planeta ima svoj vlastiti sistem. Kod ovih planeta nije tako jasno izdiferencirana čvrsta površina i atmosfera kao kod planeta zemljinog tipa.
Kod ovih planeta je primijećeno da više izrače energije nego što je prime od Sunca, tj. da imaju vlastite mehanizme zračenja. Ovom tipu planeta pripadaju Jupiter, Saturn, Uran i Neptun.
PLUTON se razlikuje i od jednog i od drugog tipa planeta, tako da sa svojim suputnikom Haronom predstavlja poseban soj, koji se nalazi na periferiji Sunčevog sistema. Ponekad Pluton nije najudaljenija planeta od Sunca. Naime, zbog velikog ekscentriteta, jedan dio njegove putanje se nalazi unutar Neptunove, tako da je Neptun tada najudaljenija planeta.
bglavac
edin.kecanovic
