NAJPOZNATIJI  POZNAVAOCI MEVLANINOG  DELA

Rejnold Alin Nikolson (1868-1945), obrazovao se u Edinburgu, Aberdinu i Kembridžu, gde je diplomirao na Odseku za klasične i indijske jezike. Godine 1901. postavljen na mesto profesora persijskog jezika na University College u Londonu. Bio je veoma plodan autor, izdavač, re- daktor i prevodilac u oblasti islamskog mi- sticizma. Jedan je od najistaknutijih i naj- uticajnijih poznavalaca Rumija na Zapa- du, a njegov prevod Mesnevije i danas se smatra kao cenjen, visoko referentan i po- uzdan prevod. Napisao je Književnu istodan

gleski jezik sačinio je Sir James W. Redho- use. Objavljen je u Londonu 1881. godine pod podužim naslovom The Mesnevi of Mevlama Jelalu’din Rumi. Book first, together with some accounts of the life and acts of the author, of his ancestors, and of his descen- dants, illustated by a selection of characheri- stic anecdotes, as collected by their historian, Mewlana Shemsu’ddin Ahmed el-Aflaki el- Arifi. I pored dugačkog naslova, ovaj sti- hovani prevod se odnosi samo na prvu knjigu Mesnevije. Uz prevod je izdao i iz- bor iz dela „Menakibul arifin“ (@ivotopisi gnostika) od El-Aflakija, najstarijeg dela koje govori o Mevlaninom životu. Iako delo   nije   priređeno   sa   potrebnom   pa-

žnjom i ozbiljnošću, a stihovani prevod je donekle  opterećen  delimičnom  usiljeno-

šću, ono predstavlja značajan poduhvat za dalje istraživanje ove materije.

književne zaostavštine raznih naroda.

Arberi je sledio delo svog profesora Arberija u potpunosti, temeljno i duboko. On je 1949. godine izdao prevod Mevlani- nih katrena (rubaija); takođe je objavio prevod Mevlaninog proznog dela „Fihi ma fihi“, pod naslovom „Discourses of Rumi“, London, 1961.) Ovo delo sadrži Mevlanina predavanja koja je držao uče- nicima i pripravnicima.

Prvi potpuni i najpoznatiji, i danas ak- tuelan prevod Mesnevije priredio je Rej- nold A. Nikolson. Njemu je trebalo punih 15 godina (od 1925. do 1940) da na engle- ski prevede svih šest tomova Mesnevije. Nikolsonov prevod, pod naslovom The Mathnawi of Jalalu’ddin Rumi priređen je kao kritičko izdanje na osnovu najstarijeg poznatog rukopisa. Prevod sadrži i dva zasebna toma sa detaljnim komentarima i

stvom’ za pristup Rumijevom književnom delu, kao i pojašnjenjima, sačinio je Alan Williams, i objavljen je u prestižnoj izda- vačkoj kući Penguin Classics, Penguin, London and New York, 2006. godine.

The Masnavi:  Book Two (Mesnevija, druga knjiga), u prevodu Džavida Mo- džadedija u ediciji Oxford World’s Clas- sics Series, objavljena 2007. godine, prvi je ikada sačinjeni prevod integralnog teksta druge knjige Mesnevije, koja osim teksta sadrži i obiman uvod i pojašnjenja koja zapadnom čitaocu olakšavaju čitanje i praćenje osnovnog  teksta.

Iako su delimični prevodi teksta Me- snevije na engleski jezik mnogo češći i ve- rovatno ih je toliko da ih je gotovo nemo- guće sve pobrojati, izdvojićemo još dva: The Essential Rumi, izbor i prevod koji je sačinio Kolman Barks sa Džonom Mojne-

rija Arapa (Literary History of  the Arabs).

R. A. Nikolson (1868-1945)

Badiu’zaman Foruzanfar (1903-1970); profesor persijske književnosti, iranske lingvistike i kulture na Univerzitetu u Te- heranu, bio je vrstan poznavalac i jedan od najvećih autoriteta Mevlaninog dela u Iranu i islamskom svetu. Bio je dugogodi-

šnji profesor književnosti na  Teheran- skom Univerzitetu, a njegovo kritičko iz- danje Divana u 10 tomova još uvek se smatra najznačajnijim i najboljim te vrste. U koautorstvu sa Dželalom Homeijem priredio je kritičko izdanje Mesnevije, za- tim izdanje Fihi ma fihi koje je, zahvajuju-

ći odabranom prevodu A. J. Arberija, po- stalo poznato na Zapadu.

Abdulhusein Zarinkub (1923-1999), istaknuti poznavalac iranske književnost i njene istorije, persijske kulture i istorije. Doktorsku tezu je odbranio na Univerzi- tetu u Teheranu 1955. godine, pod men- torstvom Badiu’zaman Foruzanfara. Pre- davao je na mnogim prestižnim univerzi- tetima širom sveta, kao što su Oksford, Sorbona i Prinston. Zbog njegovih pionir- skih poduhvata u mnogim oblastima kao

što su persijska književnost, književna kritika i komparativna književnost smatra se ocem moderne persijske književnosti. Umro je 1999. godine u Teheranu.

Abdulhusein Zarrinkub (1923-1999)

Dželaludin Homaei, poznat je po svom doprinosu u afirmaciji persijske književnosti, lingvistike i kulture. Preda- vao je persijsku književnost na Univerzi- tetu u Teheranu.  Sa Badiuzaman  Foru- zanfarom dugi period je posvetio istraži- vanju Rumijevog dela. Izučavao je arap- sku književnost, Rumija i sufizam.

Vilijam C. ^itik je profesor kompara- tivnih religija na Univerzitetu Stoony Bro- ok u New Yorku, i jedan je od najcjenjeni- jih zapadnih stručnjaka za islamsku du- hovnost. Njegova dela o učenju Ibn Arabi- ja i Dželaludina Rumija otvorila su na Za- padu put za upoznavanje sa mišlju velika- na islamske ezoterije oličene u sufizmu.

Rođen je u Konektikatu (SAD), dok- torsku tezu iz oblasti persijske književno- sti odbranio je na Univerzitetu u Tehera- nu 1974. godine. Napisao je brojna dela, eseje i članke o Rumiju i njegovoj mistič- koj poeziji (The Sufi Path of Love: The Spiri- tual Teachings of Rumi (1983); The Sufi Doc- trine of Rumi: Illustrated Edition.

Sejid Husein Nasr (r. 1933) u Tehera- nu; profesor na Odeljenju za islamske studije na Univerzitetu Džordž Vašing- ton. Najpoznatiji muslimanski filozof na Zapadu, istaknuti poznavalac kompara- tivne religije, dugogodišnji prijatelj i uče- nik Fritjofa [uona, istinski autoritet u oblasti islamske ezoterije, sufizma, filozo- fije i metafizike. Autor je tridesetak knjiga i oko tri stotine eseja.

Anemari [imel (1922-2003). Profesor Anemari [imel, slavni nemački istraživač islama, stručnjak u oblasti islamskog mi- sticizma, objavila je više od 50 knjiga. Pre- davala je na raznim univerzitetima, uklju-

čujući Harvard, Bon, London i Ankaru. Vladala je istočnjačkim jezicima, farsijem, turskim, urdu i dari. Njena dela o islam-

skom misticizmu postala su popularna na Zapadu. [imelova je rođena 1922. u Er- furtu, studije arapskog započela je sa pet- naest godina. Kada joj je bilo devetnaest godina, na Univerzitetu u Berlinu, stekla je doktorat iz islamskih jezika i civilizaci- je, a sa 23 godine postala je profesor arap- skog jezika i islamskih nauka na Univerzi- tetu u Marburgu, gde je otišla da bi stekla drugi doktorat iz istorije religija. Godine 1954. postala je profesor Istorije religija na Univerzitetu u Ankari. Tu je provela pet godina, držeći predavanja na turskom i baveći se kulturom i mističkom tradicijom te zemlje. Poštovalac dela Muhameda Ik- bala, [imelova je njegovu „Džavidnamu“ prepevala na nemački. Pakistan ju je odli- kovao sa svojim najvišim građanskim od- likovanjem, „Hilal-e-Imtiaz“. Autor je brojnih dela i studija iz oblasti islamske duhovnosti, misticizma, jedno od najpo- znatijih je, pored Mističkih dimenzija isla- ma, Trijumfalno Sunce – studija o delu Džela- ludinu Rumiju (1978).

Husein   Muhijudin   Gomšei   Elahi,

svetski priznati autoritet za persijsku knji-

ževnost i duhovnost. Rođen je 1940. u Te- heranu gde je diplomirao islamsku teolo- giju i filozofiju. Objavio je dela: Selection from the Discourses of Rumi (Fihe-ma-Fihi); 365 Days with Rumi. Njegova predavanja sa akcentom na uporednu analizu zapad- ne i istočne književnosti i duhovnosti na- išle su na dobar prijem širom sveta. Jedno od njegovih najpoznatijih dela je Rumi: The Art & Wisdom of Storytelling in Mathna- vi Rumi: The Messenger of Love.

Rumi, pesnik i prosvetitelj

 

I pored toga što Mesnevija, koja se često naziva  ezoterijskim  komentarom  Ku-   r ’ana, predstavlja okean gnoze koji krije sveukupnu nauku sufijskog učenja, ova

poema je i knjiga o Jednom Bogu i nije pi- sana samo za muslimane, odabrane sufije, mistike, putnike duhovnog putovanja ili pripadnike derviških redova. Ona je gno- stička epopeja o umiranju, poništenju sopstva i prevazilaženju svih prepreka s kojima se suočava čovek na putu ka Bo- gu, o povratku iskonskom zavičaju, o du- hovnom sazrevanju i strpljivosti koja je nužna na putu duhovnog preobražaja. Mesnevija je knjiga koja govori o ponov- nom rođenju pojedinca, o životu opije- nom Božanskom ljubavlju, o iskustvu večnosti i dodiru nebeskih divota. Kroz svoje priče i pevanja, ova poema, koja se sasvim prikladno može nazvati i poema o spoznaji žudnje stvorenja za svojim Stvorite- lje ili poema u slavu života u oba sveta, širi razdragano osećanje o beskraju i slobodi duhovnog traganja. Svakim svojim sti- hom Mesnevija poziva čoveka na duhov- no putovanje i spoznaju izvan ovosvet- skih ograničenja, kako bi svojim postig- nućem prevazišao prolazni i trošni svet. Zato je i danas, i to možda i više nego ika- da ranije, izvor nadahnuća za mnoge lju- de koje teže duhovnom uspinjanju, i sna-

žan stimulans za ponovno razmatranje i preispitivanje životnih uverenja.

Današnji svet se, s jedne strane koprca u mnoštvu materijalizma, dok sa druge strane, pati od nezapamćenog verskog fa- natizma i površnosti. U takvoj situaciji Me- vlanina poruka tolerancije, mira, ljubavi i prijateljstva, pomešana sa najdubljim du- hovnim znanjima i spoznajama, predsta- vlja nebeski zov čoveku koji dopire do srca onih koji tragaju za duhovnim svetom, ko- ji oslobađa i pročišćava njihova srca. Danas njegov zov povratka duhovnom izvoru, univerzalnoj humanosti i ljudskom jedin- stvu odzvanja kudikamo snažnije i razgo- vetnije nego ikada ranije, jer, kako opisati duhovno stanje današnjeg čoveka, a ne uporediti  ga  sa  beznađem  brodolomnika

 

usred uzburkanog okeana koga visoki tala- si, kao prut, bacakaju tamo-amo i prete da ga uvuku u tminu njegovih neprozirnih voda? Zato je Rumijeva poezija duhovnog preobražaja prosvetiteljska i duboko hu- mana: ona traži od čoveka da otvori unu- trašnje oči kako bi progledao unutrašnjim vidom, savetuje ga da odbaci neispravne

želje i nedolične prohteve ne bi li mu se otvorila prelepa i ogromna prostranstva.

Svojim bićem, umom, slobodnom mi-

šlju, poniznim srcem, beskrajnom ljuba- vlju i optimizmom, Rumi daje čoveku vrednost i priznaje ga, voli i poštuje. On smatra da ljubav nije u međusobnom gle- danju onih koji se vole, ona je i u istom gle- danju na jednu stvar, na isto mesto, na isti predmet. Rumi poziva ljude u svoj duhov- ni svet, poziva miru, druželjublju, razume- vanju. Zato valja oslušnuti negove reči:

Ako od Boga tražiš prijateljstvo, sa voljenim nađi reč;

Ako od ljubavi očekuješ dobitak, saglasi se sa voljenim;

@eliš li doći do meseca, od noći ne beži; Zarad ruže i đulsije pomiri se sa trnjem i ubodima.

(prevod Lamija Hadžiasmanović)

Niko kao Rumi nije na tako briljantan način povezao duhovnost, racionalnost i univerzalni moral. Bog, svet i čovek su me-

đusobno zagrljeni snagom kreativne ljuba- vi koja se neprestano, kao zlato, izliva sa Božjeg veličanstvenog prestola. Istovre- meno sa njegovim ultra-senzitivnim i ul- tra-racionalnim mističkim iskustvom sveo- buhvatnog duha u kojem svaki ego živi, kreće se i ima svoje biće, on nam se pred- stavlja kao pronicljiv logičar i vešt metafi- zičar. Kada se tome dodaju njegova lirska strast i poetski genij, postaje jasno koliko Mevlana, zapravo, nadilazi sve one koji su samo mistici, filozofi ili samo pesnici.

Završićemo stihovima o sjedinjenju i nestajanju svih različitosti, mnoštva i odvojenosti: Rumi smatra da svi stanov- nici ovog materijalnog sveta imaju jedan izvor, pradomovinu, od koje su odvojeni, a ljubav je ona sila koja ih ponovo može vratiti i sjediniti sa izvorom.

Bejasmo jedno, svi jedna tvar

bez glave, lica i nogu, a On poglavar.

^im dobi oblik, to svetlo čisto,

posta mnoštvo, kao senke reckastih svodova isto.

Katapultom  porušite  bedeme  šiljate da razlike među različitim potrete.

Mesnevija (naziva se i mozdavadž- sparivana), je  persijska pesnička  vrsta kod koje su svi polustihovi sročeni u jed- nom ritmu, a svaki njen distih ima svoju posebnu rimu. Ime mesnevija dobila je zbog značenja same reči masna’ (dvoje po dvoje). Broj distihona u mesneviji nije ograničen zbog čega je ona kao forma bila pogodna za priče, legende i istorij- ske vrste. Forma mesnevije prisutna je već u prvim vekovima persijske pesme.

Kao čist produkt persijskog duha mesneviju su koristili persijski pesnici za pisanje najdužih formi koji dostižu i više hiljada stihova: epopeje, romantič-

ne, alegorijske, didaktičke i mističke spevove, a po- nekad su njom izraža- vana i naučna isku-

stva. Svoja pesnič- ka ostvarenja, per- sijski pesnici su, bilo sami ili ka- snije drugi, saku- pljali u divane u kojima su pesme bile poređane po utvrđenom redu. U formi mesnevije na-

pisana su dva možda najpoznatija speva per- sijske književnosti, Firdusi-

jeva [ahnama (Knjiga o kraljevi-

ma), koja sadrži oko 60 000 distihona, i Mesnevija Mevlane Dželaludina Rumija, koja ima ok 27 000 distihona.

Vrste mesnevije u persijskoj književno- sti su: epska, etičko-didaktična, gnostič- ka i ljubavna. Epska mesnevija je nastala u desetom veku i kulminirala je u [ahnami Firdusija; u etičko-didaktičnoj vrsti mesne- vije pesnik se usredsređuje na etičke kon- cepte i pojmove, a kako je sama forma mesnevije inače pogodna za dužu naraci- ju, njom se mogu preneti etički i didaktič- ni sadržaji. U ovu vrstu mesnevija spada Sa’dijev Bustan. Obrasce gnostičke me-

snevije postavio je Sana’i koji je u formi mesnevije prvi iznosio gnostičke i sufijske doktrine. Gnostičkim mesnevijama pripa- daju i one koje je pisao Atar, a jedna od najslavnijih svakako je Govor ptica (Mantik at-tajr). Gnostička mesnevija je dostigla svoju kulminaciju sa Mevlanom Dželaludi- nom Rumijem u njegovom kapitalnom i briljantnom spevu Mesnevi-je ma’navi.

U srcu ljubavnih mesnevija nalaze se ljubavne priče. Ova vrsta mesnevije, u ko- joj se usredsređuje, uglavnom, na junake iz ljubavnih pustolovina i sva događanja vezana za njih, bila je široko prisutna u persijskoj književnosti još od davni-

na. U šestom/dvanaestom ve- ku, pojavio se najveći pe- snik persijskih stihova- nih priča, Nezami od Ganđe. On je uspeo

da, snagom svojih mesnevija,   iskri- stalizovanih  kra- snorečivim i utvr-

đenim    jezikom, odjednom,  nad- maši  sve  ostale.

Husrev i [irin, Lejla i  Madžnun,  Sedam lepotica   su   njegove poznate   ljubavne   me- snevije. U devetom/petnae-

stom veku, Džami će vizavi Ne- zamijeve Pentade sročiti sedam mesnevi- ja po imenu Haft ourang (Sedam presto- lja) od kojih ima i ljubavnih, poput Jusufa i Zulejhe, te Lejle i Medžnuna.

Najvećem broju persijskih mesnevija je zajedničko što se u njima, u raznim kontekstima, koriste mnoge hikaje i pri-

če, tako da se može čak konstatovati da se mesnevija, zapravo, nameće kao je- dan od književnih obrazaca tradicional- nih persijskih priča.

G. H. Tamimdari,

Istorija persijske književnosti, 2004.