Da li je sportistima potrebno meso?

Postoje izvještaji da vegetarijanci, ili oni koji to skoro jesu, mogu postići izuzetna dostignuća, za koja je potreban ogroman fizički i psihički napor.

 
Sasvim je jasno da je prelaženje 150 do 300 kilometara pješice bez pauze izvanredno sportsko dostignuće. Veoma je impresivno, preći takvu relaciju preko neravnih brdskih staza i istovremeno ispred sebe gurati tradicionalnu drvenu loptu (tzv. rarahipa-loptu). Indijanci iz plemena Tarahumara iz Čihuahe, države na severu Meksika,čine to već stotinama godina i to je normalni deo njihovog života. Njihova svakodnevna ishrana sastoji se samo od jela sa kukuruzom, pasulja, tikvica, divljih biljaka i malo slatkovodne ribe. Procjenjuje se da oni dnevno unose oko 1200 do 1500 kalorija. Mlijeko, meso i jaja su rijetki u ishrani i te namirnice se konzumiraju samo povremeno u naročitim prilikama. Na razmišljanje navodi činjenica da su ti indijanci sposobni da pređu takve razdaljine, sa količinom kalorija koja je ispod vrednosti za standardne količine potrebnih belančevina, ugljenih hidrata, masti, vitamina i minerala.

Slična sportska dostignuća ostvaruju Aymara indijanci iz oblasti Titikaka, zatim kineski kuliji i šerpe. Oni se hrane veoma jednostavno i skoro ili potpuno vegetarijanski.
Trčanje na daljinu od 1000 km preko cijele Njemačke, od baltičkih država do Alpa, dokazalo je činjenicu da takvu ultra-dugačku distancu mogu pretrčati i sportisti, koji se u potpunosti hrane vegetarijanski, sa puno svježih plodova i sirovog povrća.
Treba spomenuti porodicu Vidmajer, koju čine artisti. Fogrund Vidmajer je sa 14 godina postala prvakinja Virtemberga u ritmičko-sportskoj gimnastici, dok je njena sestra Valtrud u dobi od 14 godina postala omladinska prvakinja Njemačke na letećem trapezu. Te djevojke žive u porodici, gde se već treća generacija hrani vegetarijanski. Godine 1998. izvršena je analiza hrane šest osoba koje se hrane na vegani način* (starih izmedu 21 i 78 godina), a koje su učestvovale na biciklističkoj trci dugačkoj 1450 km. Oni su svaki dan zapisivali, šta su pojeli i popili, i tokom svakog dana su u prosjeku prelazili razdaljinu od 77 km, sa prosječnom brzinom od 16 km/h. Ispitivanje je pokazalo da su dnevno unosili 1348 kalorija. Taj veoma mali broj bio je u suprotnosti sa njihovom dnevnom potrošnjom energije od 4712 kalorija. Držali su se preporučenog odnosa energetskih izvora u obliku: 60 % ugljeni hidrati, 30 % masti i 10 % proteini i stigli su zdravi i u dobroj formi u Štokholm.
Nedavno, 1998. godine, 31-godišnja Švajcarkinja Nataša Badman pobedila je na 22. Havajskom trijatlonu. Nema sumnje da se radi o vrhunskom sportskom dostignuću, kada se za 9:24:36 sati ispliva 3,8 km, vozi bicikl 180 km i nakon toga istrči 42 km po velikoj vrućini (40° C). Nataša se već 10 godina hrani vegetarijanski.
A šta je sa sportovima kod kojih se za kratko vreme mora uložiti velika snaga? U većini stručnih knjiga o ishrani sportista pod znak pitanja se stavlja podobnost vegetarijanskog/veganog načina ishrane za sportove gde je važna snaga. Ali činjenica je da među vrhunskim sportistima ima mnogo sportista koji se bave sportovima, gde su važni snaga mišića i njena brza mobilizacija. To su na primer:
- Ridgeli Abel (SAD): osmostruki šampion SAD-a u karateu
- Peter   Husing   (Nemačka):    1979.   godine   je   postao   evropski amaterski šampion u boksu u teškoj kategoriji
- Andreas Kaling (Švedska/SAD): Mister internacional bodibilding 1980. godine
- Ingra Maneke (Nemačka): od 1977. do 1982. prvakinja Nemačke u bacanju diska
- Edvin   Mozes   (SAD):   osvajač   zlatne   medalje   na   olimpijskim igrama i svjetski rekorder u trčanju na 400 m sa preponama 
- Pat Rivs (Velika Britanija): hrani se vegetarijanski, t j. veganski, 1990-1998. prvakinja Velika Britanije u dizanju tegova...

Svi ovi vrhunski sportisti bave se sportovima kod kojih je potrebna brzina i/ili snaga. Iz naučne perspektive je u torn pogledu interesantno korišćenje kreatina kao sredstva za poboljšanje fizičkih sposobnosti. Njegova funkcija je jačanje mišićne kontrakcije. Raspoloživost kreatina ima    odlučujući     značaj za  trajanje  treninga sa  maksimalnim intenzitetom.   Njega  ima  u   mesu,   ali  je  jedan   eksperiment   sa   dva vegetarijanca pokazao da su oni imali normalne vrednosti kreatina. Ali u jednoj drugoj naučnoj studiji se može naći podatak da vegetarijanci imaju nisku koncentraciju kreatina u serumu. Pošto vegetarijanci nemaju eksterne izvore kreatina, od tada se vjeruje da su oni loši sportisti u sportovima gde je potrebna snaga.
Na osnovu tih protivrječnih podataka, urađena je paralelna studija o efektu dodatnog unošenja kreatina kod ljudi koji se intenzivno bave sportom, s tim da se jedan deo njih hranio normalno, a drugi dio vegetarijanski. Ta studija je pokazala da dodatno unošenje ni kod vegetarijanaca, ni kod ne-vegetarijanaca nije dovelo do boljih rezultata na treninzima. Taj nalaz ukazuje na to da kod vegetarijanca ne postoji značajan manjak kreatina - on se kod njih stvara samo putem samostalne biosinteze u njihovom organizmu. Zato nije opravdano tvrditi da vegetarijanski način ishrane nije pogodan za sportiste koji se bave disciplinama gde su potrebni brzina ili snaga.
Pozabavimo se jednim drugim mitom: potreba za kalorijama kod sportista-vegetarijanaca. Naglašavanje važnosti proteina (bjelančevina) za sportska dostignuća ima dugu istoriju. To seže unatrag sve do starih grčkih atleta, koji su jeli mnogo mesa. Cuveni fiziolog Libig je u 19. veku učvrstio uverenje: „Meso jača organizam". On je navodio da se energija mišića proizvodi oksidacijom proteina, bez obzira na činjenicu, da su 60-tih godina 19. .veka naučnici znali da su ugljeni hidrati i neke nezasićene masti najznačniji izvori energije za mišićnu aktivnost. Sve do 20. vijeka je podržavan i održavan mit da „rneso jača organizam".
U današnje vrijeme je poznato da se samo 5-10 % belančevina potroši tokom treninga. Prihvaćeno je mišljenje da vegeterijanci mogu pokriti povećanu potrebu za proteinima na napornim sportskim takmičenjima. Te potrebe se mogu pokriti unošenjem nekih namirnica, kao što su proizvodi od soje i zrnasto povrće. Dobro je znati da bjelančevine u zrnastom povrću dovode do manjeg izlučivanja kalcijuma preko urina (u odnosu na životinjske belančevine), zahvaljujući manjoj koncentraciji sulfuramino-kiselina.
Na osnovu činjenica i empirijskih podataka na kraju možemo zaključiti da sportisti-vegetarijanci mogu ostvarivati vrhunske rezultate u svim disciplinama, ako im je ishrana uravnotežena i uskladena sa individualnim potrebama tokom treninga.

Prof. dr. Marsel Hebelink

* Napomena: veganska ishrana podrazumeva eliminisanje svih proizvoda životinjskih porekla iz ishrane.